Notice:
The following text of Ausonius' _Mosella_ was provided through the courtesy of Oliver Philips of the University of Kansas. It may be downloaded and distributed electronically, always provided that such distribution is of the whole rather than parts and that full credit is given to the editor. Distribution in physical copies or inclusion in published works should not be undertaken without the express consent of the author. The appearance of this work in electronic form does not impinge upon copyright and does not preclude later publication.
Transieram celerem nebuloso flumine Nauam,
addita miratus ueteri noua moenia Uinco,
aequauit Latias ubi quondam Gallia Cannas
infletaeque iacent inopes super arua cateruae.
unde iter ingrediens nemorosa per auia solum 5
et nulla humani spectans uestigia cultus
praetereo arentem sitientibus undique terris
Dumnissum riguasque perenni fonte Tabernas
aruaque Sauromatum nuper metata colonis:
et tandem primis Belgarum cnspicor oris 10
Noiomagum, diui castra inclita Constantini.
purior hic campis aer Phoebusque sereno
lumine purpureum reserat iam sudus Olympum.
nec iam, consertis per mutua uincula ramis,
quaeritur exclusum uiridi caligine caelum: 15
sed liquidum iubar et rutilam uisentibus aethram
libera perspicui non inuidet aura diei.
in speciem tum me patriae cultumque nitentis
Burdigalae blando pepulerunt omnia uisu,
culmina uillarum pendentibus edita ripis 20
et uirides Baccho colles et amoena fluenta
subter labentis tacito rumore Mosellae.
Salue, amnis laudate agris, laudate colonis,
dignata imperio debent cui moenia Belgae:
amnis odorifero iuga uitea consite Baccho, 25
consite gramineas, amnis uiridissime, ripas:
nauiger, ut pelagus, deuexas pronus in undas,
ut fluuius, uitreoque lacus imitate profundo
et riuos trepido potis aequiperare meatu,
et liquido gelidos fontes praecellere potu: 30
omnia solus habes, quae fons, quae riuus et amnis
et lacus et biuio refluus manamine pontus.
tu placidis praelapsus aquis nec murmura uenti
ulla nec occulti pateris luctamina saxi.
non spirante uado rapidos properare meatus 35
cogeris, extantes medio non aequore terras
interceptus habe: iusti ne demat honorem
nominis, exclusum si diuidat insula flumen.
tu duplices sortite uias, et cum amne secundo
defluis, ut celeres feriant uada concita remi, 40
et cum per ripas nusquam cessante remulco
intendunt collo malorum uincula nautae.
ipse tuos quotiens miraris in amne recurus,m
legitimosque putas prope segnius ire meatus!
tu neque limigenis ripam praetexeris uluis, 45
nec piger inmundo perfundis litora caeno:
sicca in primores pergunt uestigia lymphas.
I nunc et Phrygis sola leuia consere crustis
tendesn marmoreum laqueata per atria campum.
ast ego despectis, quae census opesque dederunt, 50
naturae mirabor opus, non dura nepotum
laetaque iacturis ubi luxuriatur egestas.
hic solidae sternunt umentia litora harenae,
nec retinent memores uestigia pressa figuras.
spectaris uitreo per leuia terga profundo, 55
secreti nihil, amnlis habens: utque almus aperto
panditur intuitu liquidis sub noctibus aer
nec placidi prohibent oculos per inania uenti,
sic demersa procul durante per intima uisu
cernimus arcanique patet penetrale profundi, 60
cum uada lene meant liquidarum et lapsus aquarum
prodit caerulea dispersas luce figuras:
quod sulcata leui crispatur harena meatu,
inclinata tremunt uiridi quod gramina fundo;
usque sub ingehuis agitatae fontibus herbae 65
uibrantes patiuntur aquas lucetque latetque
calculus et uiridem distinguit glarea muscum,
tota Caledoniis talils picta ora Britannis,
cum uirides algas et rubra corallia nudat
aestus et albentes concharum germina bacas, 70
delicias hominum, locupletibus atque sub undis
adsimulant nostros imitata monilia cultus.
haud aliter placidae subter uada laeta Mosellae
detegit admixtos non concolor herba lapillos.
intentos tamen usque oculos errore fatigant 75
interludentes, examina lubrica, pisces.
sed neque not species obliquatosque natatus
quaeque per aduersum succedunt agmina flumen,
nominaque et cunctos numerosae stirpis alumnos
edere fas: haud ille sinit, cui cura secundae 80
sortis et aequorei cessit tutela tridentis.
Tu mihi fluineis habitatrix Nais in oris
squamigeri gregis ede choros liquidoque sub alueo
dissere caerauleo flutantes amne cateruas.
Squameus herbosas capito inter lucet harenas, 85
muiscere praetenero fartim congestus aristis
nec duraturus post bina trihoria mensis,
purpureisque salar stellatus tergora guttis
et nullo spinae nociturus acumine rhedo
effugiensque oculos celeri leuis umbra natatu. 90
tuque per obliqui fauces uexate Saraui,
qua bis terna fremunt scopulosis ostia pilis,
cum defluxisti famae maioris in amnem,
liberior laxos exerces, barbe, natatus:
tu melior peiore aeuo, tibi contigit omni 95
spirantum ex numero non inlaudata senectus.
nec te puniceo rutilantem uiscere, salmo,
transierim, latae cuius uaga uerbera caudae
gurgite de medio summas referuntur in udas,
occultus placido cum proditur aequore pulsus. 100
tu loricato squamosus pectore, frontem
lubricus et dubiae facturus fercula cenae,
tempora longarum fers incorrupte morarum,
praesuignis maculis capitis, cui prodig nutat
aluus opimatoque fluens abdomine uenter. 105
quaeque per Illyricum, per stagna binominis Histri
spumarum indiciis caperis, mustela, natantum,
in nostrum subuecta fretum, ne laeta Mosellae
flumina tam celebri defraudarentur alumo.
quis te naturae pinxit color: atra superne 110
puncta notant tergum, qua lutea circuit iris,
lubrica caeruleus perducit tergora fucus;
corporis ad medium fartim pinguescis, at illinc
usque sub extremam squalet cutis arida audam.
nec te, delilcias mensarum, perca, silebo, 115
amnigenos inter pisces dignande marinis,
solus puniceis facilis contendere mullis:
nam neque gustus iners solidoque in corpore partes
segmentis coeunt, sed dissocianltur aritis.
hic etiam Latio risus praenomine, cultor 120
stagnorum, querulis uis infestissima ranis,
lucius, obscuras ulua caenoque lacunas
obsidet. hic nullos mensarum lectus ad usus
feruet fumosis olido nidore popinis.
quis non et uirides, uulgi solacia, tincas 125
norit et alburnos, praedam puerilibus hamis,
stridentesque focis, obsonia plebis, alausas?
teque inter species geminas neutrumqe et utrumque,
qui nec dum salmo, nec iam salar ambiguusque
amborum medio, sario, intercepte sub aeuo? 130
tu quoque flumineas inter memorande cohortes,
gobio, non maior geminis sine pollic palmis,
praepinguis, teres, ouipara congestior aluo
propexique iubas imitatus, gobio, barbi.
nunc, pecus aeuoreum, celebrabere, magne silure: 135
quem uetlut Actaeo perductum tergora oliuo
amnicolam delphina reor: sic per frta magnum
laberis et longi uix corporis agmina soluis
aut breuibus deprensa uadis aut fluminis uluis.
at cum tranquillos moliris in amne meatus, 140
te uirides ripae, te caerult turba natantum,
te liquidae mirantur aquae: diffunditur alueo
aestus et extremi procurrunt magine fluctus.
talis Atlanticco quondam ballena profundo,
cum uento motuue suo telluris ad oras 145
pellitur: exclusum emundat mare magnaque surgunt
aequora uicinique timent decrescere montes.
hic tamen, hic nostrae mitis ballena Mosellae
exitio procul est magnusque honor additur amni.
Iam liquidas spectasse uias et lubrica pisces 150
agmina multiplicesque satis numerasse cateruas.
inducant aliam specacula uitea pompam
sollicitentque uagos Baccheia munera uisus,
qua sublimis apex longo super ardua tractu
et rupes et aprica iugi flexusque sinusque 155
uitibus adsurgunt naturalique theatro.
Gauranum sic alma iugus uindemia uestit
et Rhodopen proprioque nitent Pangaea Lyaeo;
sic uiret Ismarius super aequora Thracia collis;
sic mea flauentem pingunt uineta Garumnam. 160
summis quippe iugis tendentis in ultima cliui
conseritur uiridi fluuialis margo Lyaeo.
laeta operum plebes festinantescoloni
uertice nunc summo properant, nunc deiuge dorso,
certantes solidis clamoribus. inde uiator 165
riparum subiecta terens, hinc nauita labens,
probra canunt seris cultoribus: astrepit ollis
et rupes et silua tremenms et concauus amnis.
Nec solos homines delectat scaena locorum:
hic ego et agrestes Satyros et glauca tuentes 170
Naidas extremis credam concurrere ripis,
capripedes agitat cum laeta proteruia Panas
insultantque uadis trepidasque sub amne sorores
terent, indocili pulsantes uerbere fluctum.
saepe etiam mediis furata e collibus uuas 175
inter Oreiadas Panope fluuialis amicas
fugit lasciuos paganica numina Faunos.
dicitur et, medio cum sol stetit aureus orbe,
ad commune fretum Satyros uitreasque sorores
consortes celebrare choros,m cum praebuit horas 180
secretas hominum coetu flagrantior aestus.
tunc exultantes sua per freta ludere Numphas
et Satytros mersare uadis rudibusque natandi
per medias exire manus, dum lubrica falsi
membra petunt liquidosque fouent pro corpore fluctus.
sed non haec spectata ulli nec cognita uisu
fas mihi sit pro parte loqui: secreta tegatur
et commissa suis lateat reuerentia riuis.
illa fruenda palam species, cum glaucus opaco
respondet colli fluuius, frondere uidentur 190
fluminei latices et palmite consitus amnis.
quis color ille uadis, seras cum propulit umbras
Hesperus et uiridi perfundit monte Mosellam!
tota natant crispis iuga motibus et tremit absens
pampinus et uitreis uindemia turget in undis. 195
adnumerat uirides derisus nauita luites,
nauita caudiceo fluitans super aequora lembo
per medium, qua sese amni confundit imago
collis et umbrarum confinia conserit amnis.
Haec quoque tam dulces celebrant spectacula pompas, 200
remipedes medio certant cum flumine lembi
et uarios ineunt flexus uiridesque per oras
stringunt attonsis pubentia germina pratis.
puppibus et proris alacres gestire magistros
impubemque manum super amnica terga 205
dum spectat transire cliens, sua seria ludo
posthabet; excludit ueteres noua gratia curas.
tales Cumano despectat in aequore ludos
Liber, sulphurei cum per iuga consita Gauri
perque uaporiferi graditur uineta Ueseui, 210
cum Uenus Actiacis Augusti laeta triumphis
ludere lasciuos fera proelia iussit Amores;
qualia Niliacae classes Latiaeque triremes
subter Apollinea tesserunt Leucados arces,
aut Pompeiani Mylasena pericula belli 215
Euboicae referunt per Auerna sonantia cumbae;
innocuos ratium pulsus pugnasque iocantes
naumachiae, Siculo qualis spectata Peloro
caeruleus uiridi reparat sub imagine pontus:
non aliam speciem petulantibus addit ephebis 220
pubertas[que] amnis et picti rostra phaseli.
hos Hyperionio cum sol perfuderit aestu,
reddit nautalesuitreo sub gurgite formas
et redigit pandas inuersi corporis umbras.
utque agiles motus dextra laeuaque frequentant 225
et commutatis alternant pondera remis,
unda refert alios simulacra umentia nautas.
ipsa suo gaudet simulamine nautica pubes,
fallaces fluuio mirata redire figuras.
sic est compositos ostentatura capillos, 230
candentem late speculi explorantis honorem
cum primum carae nutrix admouit alumnae;
laeta ignorato fruitur uirguncula ludo
germanaeque putat formam spectare puellae:
oscula fulgenti dat non referenda metallo 235
aut fixas praetemptat acus aut frontis ad oram
uibratos captat digitis extendere crines:
talis ad umbrarum ludibria nautica pubes
ambiguis fruitur ueri falsique figuris.
Iam uero accessus faciles qua ripa ministrat, 240
scrutatur toto populatrix turba profundo
heu male defensos penetrali flumine pisces.
hic medio procul amne trahens umentia lina
nodosis decepta plagis examina uerrit;
ast hic, tranquillo qua labitur agmine flumen, 245
ducit corticeis fluitantia retia signis;
ille autem scopoulis deiectas pronus in undas
inclinat lentae conexa cacumina uirgae,
inductos escis iaciens letalibus hamos.
quos ignara doli postquam uaga turba natantum 250
rictibus inuasit patulaeque per intima fauces
sera occultati senserunt uulnera ferri,
dum trepidant, subit indicium crispoque tremori
uibrantis saetae nutans consentit harundo,
nec mora et excussam stridenti uerbere praedam 255
dexter in obliquum raptat puer; excipit ictum
spiritus, ut fractis quondam per inane flagellis
aura crepat motoque adsibilat aere uentus.
exultant udae super arida saxa rapinae
luctiferique pauent letalia tela diei. 260
cuique sub amne suo mansit uigor, aere nostro
segnis anhelatis uitam consumit in auris
iam piger inualido uibratur corpore plausus,
torpida supremos patitur iam cauda tremores
nec coeunt rictus, haustas sed hiatibus auras 265
reddit mortiferos expirans branchia flatus.
sic ubi fabriles exercet spiritus ignes,
accipit alterno cohibetque formine uentos
lanea fagineis adludens parma cauernis.
uidi egomet quosdam leti sub fine trementes 270
collegisse animas, mox in sublime citatos
cernua subiectum praeceps dare corpora in amnem
desperaturum potientes rursus aquarum.
quos impos damni puer inconsultus ab alto
impetit et stolido captat prensare natatu. 275
sic Anthedonius Boeotia per freta Glaucus,
gramina gustatus postquam exitialia Circes
expertus tactas moribundis piscibus herbas
sumpsit, Carpathium subiit nouus incola pontum.
ille hamis et rete potens, scrutator operti 280
Nereos, aequoream solitus conuerrere Tethyn,
inter captiuas flutauit praedo cateruas.
talia despectant longo per caerula tractu
pendentes saxis instanti culmine uillae,
quas medius dirimit sinuosis flexibus errans 285
amnis et alternas comunt praetoria ripas.
Quis modo Sestiacum pelagus, Nepheleidos Helles
aequor, Abydeni freta quis miretur ephebi?
quis Chalcedonio constratum ab litore pontum,
regis opus megni, mediis euripus ubi undis 290
Europaeque Asiaeque uetat concurrere terras?
non hic dira freti rabies, nonsaeua furentum
proelia caurorum; licet hic commercia linguae
iungere et alterno sermonem texere dictu.
blanda salutiferas permiscent liltora uoces, 295
et uoces et paene manus: resonantia utrimque
uerba refert mediis concurrens fluctibus echo.
Quis potis innumeros cultusque habitusque retexens
pandere tectonicas per singula praedia formas?
non hoc spernat opus Gortynius aliger, aedis 300
conditor Euboicae, casus quem fingere in auro
conantem Icarios patrii pepulere dolores:
non Philo Cecropoius, non qui laudatus ab hoste
clara Syracosii traxit certamina belli.
forsan et insignes hominumque opoerumque labores 305
hic habuit decimo celebrate uolumine Marci
hebdomas, hic clari uiguere Menecratis artes
atque Ephesi spectata manus uel in arce Mineruae
Ictinus, magico cui noctua perlita fuco
adlicit omne genus uolucres perimitque tuendo. 310
conditor hic forsan fuerit Ptolomaidos aulae
Dinochares, quadro cuit in fastigia cono
surgit et ipsa suas consumit pyramis umbras,
iussus ob incesti qui quondam foedus amoris
Arsinoen Pharii suspendit in aere templi. 315
spirat enim tecti testudine caerula cautes
adflatamque trahit ferrato crine puellam.
hos ergo aut horum similes est credre dignum
Belgarum in terris scaenas posuisse domorum,
molitos celsas fluuii decormina uillas 320
haec est natura sublimis in aggere saxi,
haec procurrentis fundata crepidine ripae,
haec refugit campumque sinu sibi uindicat amnem.
ille tenens collem, qui plurimus imminet amni,
usurpat faciles per culta, per apsera uisus 325
utque suis fruitur diues speculatio terris.
quin etiam riguis humili pede condita pratis
compensat celsi bona naturalia montis
sublimique minans rumpit inaethera tecto,
ostentans altam, Pharos ut Memphitica, turrim. 330
huic proprium clausos consaepto gurgite pisces
apricas scopulorum inter captare nouales.
haec summis innixa iugis labentia subter
flumina despectu iam caligante tuetur.
atria quid memorem uiridantius adsita pratis 335
innumerisque super nitentia tecta columnis?
quid quae fluminea substructa crepidine fumant
balnea, feruenti cum Mulciber haustus operto
uooluit anhelatas tectoria per caua flammas,
inclusum glomerans aestu spirante uaporem? 340
uidi ego defessos multo sudore lauacri
fastidisse lacus et frigora piscinarum,
ut uiuis fruerentur aquis, mox amne refotos
plaudenti gelidum flumen peoulisse natatu.
quod si Cumanis huc adforet hospes ab oris, 345
crederet Euboicas simulacra exilia Baias
his donasse locis: tantus cultusque nitorque
adlicit et nullum parit oblectatio luxum.
Sed mihi qui tandem finis tua glauca fluenta
dicere dignandumque mari memorare Mosellam, 350
innumeri quod te diuersa per ostia late
incurrunt amnes? quamquam differre meatus
possent, sed celerant in te consumere nomen.
namque et Promeae Nemesaeque adiuta meatu
Sura tuas properat non degener ire sub undas, 355
Sura interceptis tibi gratificata fluentis,
nobilius permixta tuo sub nomine, quam si
ignoranda patri confunderet ostia ponto.
te rapidus Celbis, te marmore clarus Erubris
festinant famulis quam primum adlambere lymphis: 360
nobilibus Celbis celebratus piscibus, ille
praecipiti torquens cerealia saxa rotatu
stridentesque trahens per leuia marmora serras
audit perpetuos ripa ex utraque tumultus.
praetereo exilem Lesuram tenuemque Drahonum 365
nec fastiditos Salmonae usurpo fluores:
nauiger undisona dudum me mole Sarauus
tota ueste uocat: longum qui distulit amnem,
fessa sub Augustis ut solueret ostia muris.
nec minor hoc, tacitum quo per sola pinguia labens 370
stringit frugiferas felix Alisontia ripas.
mille alii, prout quemque suus magis impetus urget,
esse tui cupiunt: tantus properantibus undis
ambitus aut amor est. quod si tibi, dia Mosella,
cederet Iliacis Simois memoratus in oris
nec praeferre suos auderet Thybris honores.
Smyrna suum uatem uel Mantua clara dedisset, 375
cederet Iliaacis Simois memoratus in oris
nec praeferre suos auderet Thybris honores.
da ueniam, da, Roma potens! pulsa, oro, facessat
Inuidia et Latiae Nemesis non cognita linguae:
imperii sedem Romamque tuere parentem. 380
salue, magne parens frugumque uirumque, Mosella!
te clari proceres, te bello exercita pubes,
aemula te Latiae decorat facundia linguae.
quin etiam mores et laetum fronte serena
ingenium natura tuis concessit alumnis. 385
nec sola antiquos ostentat Roma Catones,
aut unus tantum iusti seruator et aequi
pollet Aristides ueteresque inlustrat Athenas.
uerum ego quid laxis nimium spatiatus habenis
uictus amore tui praeconia detero? conde, 390
Musa, chelyn, pulsis extremo carmine neruis.
tempus erit, cum me studiis ignobilis oti
mulcentem curas seniique aprica fouentem
materiae commendet honos; cum facta uiritim
Belgarum patriosque canam decora inclita mores: 395
mollia subtili nebunt mihi carmina filo
Pierides tenuique aptas subtemine telas
percurrent: dabitur nostris quoque purpura fusis.
quis mihi tum non dictus erit? memorabo quietos
agricolas legumque catos fandique potentes, 400
praesidium sublime reis; quos curia summos
municipum uidit proceres propriumque senatum,
quos praetextati celebris facundia ludi
contulit ad ueteris praeconia Quintiliani,
quique wuas rexere urbes purumque tribunal 405
sanguine et innocuas inlustrauere secures;
aut Italum populos aquilonigenasque Britannos
praefecurarum titulo tenuere secundo;
quique caput rerum Romam, populumque patresque,
tantum non primo rexit sub nomine, quamuis 410
par fuerit primis. festinet soluere tandem
errorem Fortuna suum libataque supplens
praemia iam ueri fastigia reddat honoris
nobilibus repetenda nepotibus. at modo coeptum
detexatur opus, dilata et laude uirorum 415
dicamus laeto per rura uirentia tractu
felicem fluuium Rhenique sacremus in undas.
Caeruleos nunc, Rhene, sinus hyaloque uirentem
pande peplum spatiumque noui metare fluenti
fraternis cumulandus aquis. nec praemia in undis 420
sola, sed Augustae uenmiens quod moenibus urbis
spectauit iunctos natique patrisque triumphos,
hostibus exactis Nicrum super et Lupodunum
et fontem Latiis ignotum annalibus Histri.
haec profligati uenit modo laurea belli: 425
hinc alias aliasque feret. uos pergite iuncti
et mare purpureum gemino propellite tractu.
neu uereare minor, pulcherrime Rhene, uideri:
inuidiae nihil hospes habet. potiere perenni
nomine: tu fratrem famae securus adopta. 430
diues aquis, diues Nymphis, largitor utrique
alueus extendet geminis diuortia ripis
communesque uias diuersa per ostia fundet.
accedent uires, quas Francia quasque Chamaues
Germanique tremant: tunc uerus habebere limes. 435
accedet tanto geminum tibi nomen ab amni,
cumque unus de fonte fluas, dicere bicornis.
Haec ego, Uiuisca ducens ab origine gentem,
Belgarum hospitiis non per noua foedera notus,
Ausonius, nomen Latium, patriaque domoque 440
Gallorum extremos inter celsamque Pyrenen,
temperat ingenuos qua laeta Aquitanica mores,
audax exigua fide concino. fas mihi sacrum
perstrinxisse amnem tenui libamine Musae.
nec laudem adfecto, ueniam peto. sunt tibi multi, 445
alme amnis, sacros qui sollicitare fluores
Aonidum totamque solent haurire Aganippen.
ast ego, quanta mei dederit se uena liquoris,
Burdigalam cum me in patriam nidumque senectae
Augustus, pater et nati, mea maxima cura, 450
fascibus Ausoniis decoratum et honore curuli
mittent emeritae post munera disciplinae,
latius Arctoi praeconia persequar amnis.
addam urbe, tacito quas subterlaberis alueo,
moeniaque antiquis te prospectantia muris; 455
addam praesidiis dubiarum condita rerum,
sed modo securis non castra, sed horrea Belgis:
addam felices ripa ex utraque colonos
teque inter medios hominumque boumque labores
stringentem ripas et pinguia culta secantem. 460
non tibi se Liber anteferet, non Axona praeceps,
Matrona non, Gallis Belgisque intersita finis,
Santonico refluus non ipse Carantonus aestu.
concedes gelido, Durani, de monte uolutus
amnis et auriferum postponet Gallia Tarnem 465
insanumque ruens per saxa rotantia late
in mare purpureum, dominae tamen ante Mosellae
numine adorato, Tarbellicus ibit Aturrus.
Corniger externas celebrande Mosella per oras,
nec solis celebrande locis, ubi fonte supremo 470
exeris auratum taurinae frontis honorem,
quaue trahis placidos sinuosa per arua meatus,
uel qua Germanis sub portibus osta soluis:
si quis honos tenui uolet adspirare camenae,
perdere si quis in his dignabitur ostia musis, 475
ibis in ora hominum laetoque fouebere cantu.
te fontes uiuique lacus, te caerula noscent
flumina, te ueteres pagorum gloria luci:
te Druna, te sparsis incerta Druentia ripis
Alpinique colent fluuii duplicemque per urbem 480
qui meat et Dextrae Rhodanus dat nomina ripae:
te stagnis ego caeruleis magnumque sonoris
amnibus, aequoreae te commendabo Garumnae.